Trong thời đại số hóa, truyền thông và mạng xã hội có thể tạo ra nhiều cơn địa chấn, định hướng suy nghĩ và hành vi của đám đông. Và thói quen mua sách cũng không nằm ngoài cuộc chơi này. Chỉ cần là “sách best seller”, bán chạy càng thêm bán chạy. Một cuốn sách được gắn mác best seller và có vị trí ưu tiên trong các kệ thì không lo việc độc giả không biết đến.
Câu hỏi được đặt ra là: Liệu độc giả có đang lựa chọn sách vì nội dung hay chỉ vì hiệu ứng đám đông? Một quyển sách được cho là bán chạy nhất, có phải là quyển sách hay nhất, đáng để đọc hay không? Chúng ta sẽ thảo luận chủ đề này ngay sau đây:
Sách best seller được hiểu như thế nào?
Sách best seller là thuật ngữ được dùng để chỉ những quyển sách bán chạy, có doanh số bán ra cao nhất trong một khoảng thời gian nhất định. Những quyển sách này luôn là lựa chọn hàng đầu của hầu hết độc giả khi muốn tìm mua sách.
Tuy nhiên, best seller không phản ánh trực tiếp được chất lượng nội dung của cuốn sách, nó chỉ biểu thị số lượt mua “khủng”. Và hiện tại, thị trường sách ở Việt Nam cũng đang có nhiều sự “lẫn lộn”, “đánh tráo khái niệm” về hàng loạt những quyển sách best seller.
Một quyển sách có thể trở thành “xu hướng đọc” vì những giá trị bên trong nó, nhưng một quyển sách cũng có thể có doanh số bán ra cao nhưng chất lượng bên trong thì “đáng thất vọng”. Điều này đã dẫn đến nhiều vấn đề, trong đó có cả trải nghiệm đọc của nhiều người.
Những yếu tố giúp một cuốn sách trở thành best seller
Trước khi đi sâu vào việc đánh giá liệu những cuốn sách best-seller có thực sự xứng đáng để đầu tư thời gian và tiền bạc, hay chỉ là sản phẩm của chiến lược marketing từ tác giả và các kênh phân phối, hãy cùng nhìn nhận những yếu tố quan trọng tạo nên một cuốn sách best-seller.
Cơ bản, một quyển sách muốn trở thành best seller cần phải có:
- Nội dung hay, thông điệp rõ ràng và ý nghĩa, mang đến giá trị thực tiễn, giải quyết được khía cạnh nào đó của người đọc.
- Nội dung phải phù hợp với nhu cầu, xu hướng và sở thích của độc giả ngay tại thời điểm phát hành.
- Tên tuổi của tác giả phải có sức ảnh hưởng trong cộng đồng, là tên bảo chứng cho những tác phẩm chất lượng.
- Tạo ra được hiệu ứng truyền thông, được nhắc liên tục trên mạng xã hội, báo chí, các hội nhóm. Cách này sẽ thu hút được nhiều người mua theo tâm lý FOMO (tâm lý sợ bỏ lỡ).
- Có những đánh giá tích cực trên mọi nền tảng, xuất hiện trong các bảng xếp hạng uy tín hoặc nhận được lời khen ngợi từ chuyên gia trong ngành.
- Sách ra mắt vào thời điểm mà chủ đề của nó đang là vấn đề được quan tâm sẽ có cơ hội bán chạy hơn.
- Bìa sách có thiết kế ấn tượng, gây dấu ấn mạnh từ bản demo.
Tóm lại, một quyển sách có trở thành best seller hay không phải phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Nội dung hay là một trong những yếu tố quan trọng nhất, nhưng trong nhiều trường hợp, sách best seller không hẳn là sẽ có nội dung hay, truyền tải thông điệp ý nghĩa mà chẳng qua là nhờ chiến dịch truyền thông xuất sắc, tận dụng tâm lý đám đông để tạo ra cơn sốt, tăng doanh số bán ra.
CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM: Độc giả quan tâm gì khi mua sách? Có nên đọc theo xu hướng?
Tại sao chúng ta lại bị thu hút bởi sách best seller?
Săn “best seller” là một thói quen của người tiêu dùng. Ngay cả khi mua sách, chúng ta cũng giữ thói quen này. Bởi vì, những gì bán chạy nhất sẽ được bàn tán nhiều nhất. Trong những bàn tán đó sẽ không ít những lời khen có cánh thực sự và những lời khen mà truyền thông muốn chúng ta thấy. Và chúng ta sẽ có xu hướng lựa chọn những gì được khen nhiều.
Một lý do khác khiến chúng ta quan tâm đến sách best seller mỗi khi ra nhà sách hoặc “shopping” trên sàn thương mại điện tử chính là hiệu ứng đám đông. Với tâm lý “ai cũng mua, vậy thì mình nên mua”, độc giả nào cũng sẽ bỏ quyển sách ấy vào giỏ hàng của mình.
Hiện tượng này gọi là social proof (hiệu ứng lan truyền). Đây là thuật ngữ trong tâm lý học, nói rằng con người có thói quen làm theo hành vi của người khác khi họ cảm thấy đáng tin cậy. Và hiện tượng này cũng chịu sự chi phối của hiệu ứng đám đông. Chúng ta thường dựa vào hành động của số đông để đưa ra quyết định, đặc biệt trong những tình huống không chắc chắn.
Nhiều người còn không cần phải xem kỹ quyển đấy có đúng gu mình hay không. Cứ nhiều người mua, thì bản thân cũng nên mua để không lại bỏ lỡ điều gì đó quan trọng. Và đây cũng là một hiện tượng tâm lý, có tên gọi là FOMO, là một nỗi sợ bị bỏ lỡ.
Truyền thông luôn độc vị được người tiêu dùng và họ biết chúng ta rất dễ bị kích thích với những gì được hứa hẹn mang lại giá trị lớn. Đặc biệt, việc tung ra những quyển sách “phủ định của phủ định”, lật đổ những gì được cho là tốt nhất trước đó cũng là cách để thu hút sự tò mò của người đọc. Những điều dễ gây tranh cãi cũng dễ níu chân độc giả trong rất nhiều thời điểm.
Nhìn chung, quyết định mua sắm luôn bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố. Nhãn dán best seller đập vào mắt đầu tiên cũng đã tăng khả năng “chốt đơn” của rất nhiều quyển sách hiện nay. Tuy nhiên, là một người đọc thông minh, chúng ta nên biết cách đánh giá sách dựa trên giá trị thực sự mà nó mang lại thay vì đi theo độ hot. Nhưng trước nhiều lựa chọn và không biết nên chọn quyển nào thì sách best seller vẫn có thể là quyết định an toàn.
Sách best seller có đáng tin cậy?
Có một điều không thể phủ nhận, chính làn sóng best seller trong những năm qua đã giúp thị trường sách định hướng xu hướng đọc của đại đa số độc giả. Nhờ đó mà có thể phát triển văn hóa đọc sách trong cộng đồng, đặc biệt là với người trẻ. Cạnh đó, thông qua những quyển sách dán nhãn best seller cũng vô hình định hướng nhận thức chung cho toàn xã hội về những vấn đề đang còn nhiều tranh luận.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, chúng ta chưa có một tiêu chuẩn chung cho những quyển sách best seller. Và có thể thấy rõ, những quyển best seller hiện tại đều thuộc dòng sách dịch, những quyển sách ngoại văn của những tác giả đã có tên tuổi trên thế giới. Đương nhiên, chất lượng nội dung của những tác phẩm này không tạo ra quá nhiều tranh cãi và nghi ngờ.
Ở góc độ khác, không phải cuốn sách nào lọt vào danh sách bán chạy nhất cũng có chất lượng tương xứng. Có những tác phẩm bán chạy chỉ vì đã vô tình đánh trúng thị hiếu nhất thời, chạm đến chỗ “đau” của nhiều người hoặc đã đưa ra được cách giải quyết khó khăn nào đó mà người đọc đang vướng phải. Nếu đi sâu vào phân tích những giá trị hay ý nghĩa mang lại thì sẽ có những so sánh khá chênh lệch với các tác phẩm nổi tiếng khác.
Đánh giá này không khẳng định những cuốn sách đó không có giá trị, nhưng nó đặt ra vấn đề: Liệu một quyển sách best seller được mua nhiều vì thực sự hay, hay chỉ vì nó dễ tiếp cận và xu hướng?
Có thể thấy, một số tác phẩm có chiều sâu về nội dung, cách viết tinh tế nhưng lại không thể lọt vào danh sách bán chạy, vì không phù hợp với thị hiếu số đông. Những cuốn sách kinh điển hoặc mang tính học thuật cao thường kén người đọc hơn, dù giá trị tri thức mà chúng mang lại không hề thua kém bất kỳ cuốn best-seller nào.
Tiếp nối câu chuyện này, một nhân tố khác có ảnh hưởng cực kỳ lớn đến độ phủ sóng và lượt bán của sách chính là marketing. Hiện tại, song song với việc tạo ra một nội dung chất lượng thì vẫn tồn tại kiểu quan điểm, không cần sản phẩm tốt chỉ cần có một chiến dịch marketing thông minh đã có thể cam kết cho doanh thu. Và thị trường sách cũng không ngoại lệ.
Nhiều tác giả, nhà xuất bản và các kênh phân phối lớn nhỏ đã đầu tư mạnh vào các chiến dịch truyền thông. Họ tận dụng mạng xã hội, báo chí, các nền tảng thương mại điện tử để đẩy mạnh quảng cáo. Một cuốn sách mới ra mắt có thể nhanh chóng xuất hiện dày đặc trên Facebook, Tiktok, Youtube với những lời khen có cánh từ những người có sức ảnh hưởng lớn đến cộng đồng.
Khi một cái tên nào đó được nhắc đến nhiều lần, độc giả sẽ có xu hướng mua vì tò mò, vì sợ rằng mình sẽ bỏ lỡ điều gì đó hay có thể thay đổi cuộc sống của bản thân. Hiệu ứng FOMO đã được áp dụng trong các chiến dịch này và rất hiệu quả cho thể loại sách self-help, kinh doanh, khởi nghiệp.
Cuối cùng thì, đằng sau những chiêu trò truyền thông, sách best seller có đáng tin cậy? Sẽ không có câu trả lời chính xác cho vấn đề này. Vì trong danh sách những quyển best seller, chúng ta vẫn tìm ra được rất nhiều giá trị. Chỉ tồn tại một phần trong đó những nội dung “kém cỏi” hơn và không thực sự hay như truyền thông đồn thổi.
Vậy nên, khi mua sách, không nhất thiết phải là sách bán chạy nhất là tốt nhất. Hãy tìm những quyển sách thực sự phù hợp với bản thân, đáp ứng đúng nhu cầu và sở thích tại thời điểm đó. Một quyển sách có thể giúp bản thân thay đổi tích cực sau khi đọc mới là quyển sách hay nhất.
Có nên mua sách best seller không?
Do việc kiểm soát chất lượng chưa thực sự chặt chẽ và những mánh lới truyền thông đã khiến không ít độc giả dần thất vọng với sách best seller. Từ tâm lý sợ bỏ lỡ, nhiều người đã dần chuyển sang trạng thái sợ bị dẫn dắt, sợ phí tiền,… Và điều này có thể thấy qua việc lượt mua của những quyển sách self-help, chữa lành đang giảm dần. Nhiều sách chỉ lặp lại những triết lý quen thuộc, nội dung sáo rỗng nhưng thành công nhờ vào một chiến dịch quảng bá bài bản cũng đã không còn sốt như lúc đầu.
Dĩ nhiên, việc có nên mua sách best seller hay không sẽ phụ thuộc vào nhu cầu cá nhân. Nếu một cuốn sách best-seller thực sự như những gì quảng cáo thì hoàn toàn đáng để bỏ thời gian và tiền bạc. Nhưng nếu mua sách chỉ vì thấy ai cũng đọc, vì những lời quảng cáo hấp dẫn mà không tìm hiểu kỹ, rất có thể người đọc sẽ rơi vào tình trạng mua về nhưng không thực sự đọc hoặc đọc xong rồi lại cảm thấy thất vọng.
Đừng bị chi phối bởi những từ khóa quảng cáo, người đọc nên dành thời gian tìm hiểu kỹ hơn về tác giả, nội dung sách, những bình luận khách quan từ nhiều nguồn trước khi đưa ra lựa chọn. Hãy chọn những gì hữu ích với bản thân thay vì vung tiền cho những gì cộng đồng thích.
XEM THÊM: Tác động của mạng xã hội đến thói quen đọc sách như thế nào?
Lời kết
Sự “ngộ” ra của độc giả chính là hồi chuông cảnh báo dành cho các tác giả cũng như những nhà xuất bản, cần phải tập trung vào việc sáng tạo nội dung, tạo ra những giá trị thực sự.
Bởi lẽ, nhãn dán sách best seller không thể trở thành tấm lá chắn vĩnh viễn bảo vệ cho những nội dung sáo rỗng, rập khuôn và thiếu chiều sâu. Trào lưu sẽ biến mất, chỉ những giá trị đích thực mới tồn tại lâu dài. Để một quyển sách có thể tái bản nhiều lần, điều kiện tiên quyết phải là nội dung hay, nó phải chạm đến cảm xúc, tác động đến tư duy hoặc mang lại hữu ích cho người đọc. Do đó, nếu bạn là một tác giả, hãy tạo ra những gì đáng đọc và đáng nhớ cho độc giả của mình. Nếu bạn là độc giả, hãy ủng hộ những giá trị đích thực.
Hãy để lại bình luận bên dưới hoặc gửi mail về cho Người Chấp Bút để chúng tôi biết được ý kiến của bạn trong vấn đề này như thế nào nhé!
